1953 iran darbe ne demek?
1953 İran Darbesi Hakkında Bilgi
1953 İran Darbesi, (diğer adıyla TPAJAX Projesi veya 28 Mordad Darbesi), Amerika Birleşik Devletleri Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) ve Birleşik Krallık Gizli İstihbarat Servisi (MI6) tarafından organize edilen ve İran'da Muhammed Musaddık hükümetinin devrilmesiyle sonuçlanan gizli bir operasyondur.
Arka Plan:
- Muhammed Musaddık, 1951'de İran Başbakanı oldu ve petrol endüstrisini millileştirme politikasıyla tanındı. Bu durum, İngiliz petrol çıkarlarını (Anglo-Iranian Oil Company, AIOC) tehdit etti ve Batı'nın tepkisini çekti.
- Petrolün Millileştirilmesi: Musaddık'ın en önemli politikası, İran'ın petrol kaynaklarını yabancı şirketlerin kontrolünden kurtarmayı amaçlıyordu. Bu, İran halkı tarafından büyük destek gördü, ancak Batılı güçler için kabul edilemezdi.
Darbe Süreci:
- CIA ve MI6, Musaddık'ı devirmek için gizli bir operasyon başlattı. Bu operasyonun amacı, Musaddık'ı komünist eğilimli ve İran'ı Sovyet nüfuzuna açabilecek bir lider olarak göstermekti.
- Operasyon, propaganda, rüşvet ve protestoları içeriyordu. Aynı zamanda, İran ordusu içinde Musaddık karşıtı gruplar desteklendi.
- Şah Muhammed Rıza Pehlevi, başlangıçta darbe konusunda tereddütlüydü, ancak sonunda CIA ve MI6 tarafından ikna edildi.
- 19 Ağustos 1953'te, darbe başarıyla gerçekleşti. Musaddık tutuklandı ve Şah, ülkenin kontrolünü yeniden ele geçirdi.
Sonuçları:
- Musaddık'ın devrilmesi, İran'da otokratik bir rejimin güçlenmesine yol açtı. Şah'ın yönetimi, Batı ile yakın ilişkiler kurdu, ancak aynı zamanda muhalefeti şiddetle bastırdı.
- Darbe, İran halkı arasında Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere'ye karşı derin bir güvensizlik yarattı. Bu güvensizlik, 1979 İran İslam Devrimi'ne giden süreçte önemli bir rol oynadı.
- İran İslam Devrimi: 1953 darbesinin sonuçları, İran toplumunda derin izler bıraktı ve Şah rejimine karşı artan muhalefete katkıda bulundu. 1979'da gerçekleşen devrim, bu muhalefetin bir sonucuydu.
1953 İran Darbesi, Soğuk Savaş döneminde ABD ve İngiltere'nin dış politikalarının bir örneği olarak sıklıkla tartışılır. Bu olay, İran'ın siyasi tarihinde ve İran-Batı ilişkilerinde önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilir.